جایگاه معنوی «رب» در قرآن

طاهری زاده, مریم

doi:10.22081/jikm.2021.59122.1041

جایگاه معنوی «رب» در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مریم طاهری زاده

مربی دانشکده علوم قرآنی، زابل، ایران

10.22081/jikm.2021.59122.1041

چکیده

یکی از اسمای الهی که بعد از اسم الله، بیشترین کاربرد را در قرآن دارد، واژۀ «رب» است. اسم شریف «ربّ» اسم مبارک و با عظمتی است که محبوبیّت آن نزد خداوند و انبیا و اولیایش غیر قابل انکار است. این واژه از ریشۀ «ر ب ب» از جمله واژه‌های دخیل در قرآن است. این واژه در قرآن علاوه بر معنای وضعی و اولیه به معنای دیگری نیز به کار رفته است، همچنان که در کلام عرب نیز معانی دیگری علاوه بر مفهوم قرآنی دارد. در این مقاله به بررسی این واژه و مشتقات آن در قرآن کریم پرداخته می‌شود، تا معانی مختلف و جایگاه معنوی آن در آیات قرآن استخراج گردد. با بررسی آیات پی می‌بریم این واژه در بیشتر موارد در معنای خداوند متعال، که معانی آن با توجه به آیات مرتبط از این قرارند: خالقیت، احیاء، اماته، هدایت تکوینی، هدایت تشریعی و رحمت و در موارد کمی در معنای غیر خداوند به کار رفته است. کاربرد این واژه در معنای خداوند، ما را به گستره معنایی این واژه می‌رساند، به طوری که تمامی معانی ذکر شده در این واژه نهفته است و در هر یک از آیات، با توجه به سیاق، بر یکی از معانی آن تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ج) شبکه اصطلاحات و واژگان علوم اسلامی

عنوان مقاله [English]

The spiritual position of "Lord" in the Qur'an

نویسنده [English]

maryam taherizadeh

Instructor, Faculty of Quranic Sciences, Zabol, Iran.

چکیده [English]

One of the divine names that has the most use in the Qur'an after the name of God is the word "Lord". The noble name "Lord" is a blessed and majestic name whose popularity with God, His prophets and saints is undeniable. This word is one of the words included in the Qur'an from the root "RBB". This word has been used in the Qur'an in addition to the situational and primary meaning in another meaning, just as in Arabic it has other meanings in addition to the Qur'anic meaning. In this article, this word and its derivatives in the Holy Quran are examined in order to extract different meanings and its spiritual place in the verses of the Quran. By examining the verses, we find that this word in most cases means God Almighty, whose meanings according to the relevant verses are as follows: creation, revival, immortality, creational guidance, legislative guidance and mercy, and in a few cases in the meaning of non-God. has been used. The use of this word in the meaning of God brings us to the semantic range of this word, so that all the meanings mentioned in this word are hidden and in each of the verses, according to the context, one of its meanings is emphasized. .

کلیدواژه‌ها [English]

Quran
Lord
semantic range
spiritual status

مراجع

* قرآن کریم
1. آلوسی، محمود بن عبدالله. (1375). روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
2. آیتی، عبدالمحمد. (1374). ترجمه قرآن (چاپ چهارم). تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سروش.
3. ابن الأثیر، محمد. (1979م). النهایة فی غریب الحدیث والأثر. بیروت: انتشارات المکتبة العلمیة.
4. ابن‌درید ازدی، محمد بن حسن. (1987م). جمهرة اللغة (چاپ اول). بیروت: انتشارات دارالعلم للملایین.
5. الأزهری الهروی، محمد بن احمد. (1379). تهذیب اللغة (چاپ اول). بیروت: انتشارات دار إحیاء التراث العربی.
6. افقهی سبزواری، سید عبدالعلی. (1389). تفسیر مواهب الرحمن (چاپ سوم). مشهد: انتشارات آل‌البیت (علیهم السلام).
7. امین اصفهانی، سیده ‌نصرت بیگم. (1361). مخزن العرفان در تفسیر قرآن. تهران: نهضت زنان مسلمان.
8. پاکتچی، احمد. (1392). ترجمه شناسی قرآن کریم. تهران: دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
9. پطرس، الدکتور. (64م). تفسیر العهد الجدید. قاهره: شبرا، صدر.
10. جفری، ارتور. (1395). واژه‌های دخیل در قرآن (مترجم: فریدون بدره‌ای، چاپ سوم). تهران: انتشارات توس.
11. جوهری فارابی، اسماعیل بن حماد. (1407ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة (چاپ چهارم). بیروت: انتشارات دار العلم للملایین.
12. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین. (1363). تفسیر اثنا عشری. تهران: نشرمیقات.
13. حسینی واسطی، محمد مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: انتشارات دارالفکر.
14. حموی الیسویحی، الاب صبحی. (1373). معجم الایمان المسیحی (اختار مفردات و معلومة من شتی المصادر). بیروت: دارالمشرق.
15. خوانین‌زاده، محمد علی و نجارزادگان، فتح الله. (1393). بازخوانی دیدگاه‌های دانشمندان مسلمان در معنا و اشتقاق رب. مجلۀ مطالعات قرآن و وحدت، 8(1) ، صص 33 -68.
16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1374). مفردات الفاظ قرآن (مترجم: غلامرضا خسروی حسینی). بیروت: انتشارات الدارالشامیه.
17. زمخشری، محمود. (1407ق). الکشاف عن حقادق غوامض التنزیل. بیروت: دارالکتاب عربی.
18. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. (1404ق). الدر المنثور. قم: مکتبه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
19. شیرازی، عبدالکریم. (1382). باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
20. شیرزاد، محمد حسن؛ شیرزاد، محمد حسین؛ و شریفی، محمد. (1396). چند معنایی ریشه‌های رب در قرآن کریم. فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش‌های ادبی- قرآنی، 5(2). صص 95 -121.
21. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1393). المیزان فی تفسیر القرآن (مترجم: محمدباقرموسوی همدانی). قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
22. طبرسی، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
23. طریحی، فخرالدین. (1366). مجمع البحرین و مطلع النیرین. تهران: مرتضوی.
24. طوسی، محمد بن حسن. (1376). التبیان فی تفسیر القرآن (محقق: احمد حبیب بصیر العاملی). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
25. طیب حسینی، سیدمحمود. (1387). بررسی مبانی فرامتنی چند معنایی در قران کریم. مجله پژوهش و حوزه، 3(33). صص 80 – 113.
26. علی، جواد. (1422ق). المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام. بیروت: دارالساقی.
27. فخررازی، محمد بن عمر. (1375). مفاتیح الغیب. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
28. قاسمی حامد، مرتضی؛ میرحسینی، سید محمد؛ و شیرانی، مجتبی. (1397). گستره معنایی رب در قرآن کریم. دوفصلنامه علمی - ترویجی مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی (فروغ وحدت)، 14(50). صص64-76.
29. قرائتی، محسن. (1383). تفسیر نور. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن.
30. قریشی، علی‌اکبر. (1378). قاموس قرآن (جلد3). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
31. قمی، علی بن ابراهیم. (1363). تفسیر قمی. قم: نشر دارالکتاب.
32. کردنژاد، نسرین. (1389). معناشناسی واژه رب، مجله حسنا، 1(4). صص 23-37.
33. کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1407ق). الکافی. تهران: انتشارات دارالکتب اسلامیه.
34. مصباح یزدی، محمدتقی. (1391). معارف قرآن (ج 1-3). قم: انتشارات مؤسسه در راه حق.
35. مصطفوی، حسن. (1384). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
36. معرفت، محمدهادی. (1384). آموزش قران کریم (ترجمه التمهید فی علوم القرآن). قم: نشر تمهید.
37. نکونام، جعفر و بهشتی، نرگس. (1389). معنی شناسی «ربّ» در قرآن مجله صحیفه مبین، 16(47). صص 106-127.
38. ولفنسون، إسرائیل. (2001). تاریخ اللغات السامیّة، بیروت: دار القلم.
39. نیشابوری، احمد بن ابراهیم. (1380). وجوه القرآن. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
40. هاکس، جیمز. (2006م). قاموس کتاب مقدس. قم: انتشارات اساطیر.

41. Dalman, G.H. (1901). Aramäisch-Neuhebräisches Wörterbuch zu Targum, Talmud und Midrasch, Frankfurt: M.J. Kauffmann.
42. Gesenius, W. (1939). A Hebrew and English Lexicon of the Old Testament, tr. E. Robinson, ed. F. Brown, Oxford: Oxford University Press.
43. Horowitz, Y. (2007). Hillel. In: Encyclopaedia Judaica, 2nd Edition, New York: Thomson Gale, vol. 9, pp. 108-110.
44. H. S. Nyberg (1952). Hebreisk Grammatik. s. 2. Reprinted in Sweden by Universitetstryckeriet, Uppsala 2006.
45. Huehnergard, J. (1995). Semitic Languages. In: Civilizations of the Ancient Near East, ed. J.M. Sasson, New York: Scribners, vol. 4, pp. 2117–2134.
46. Jastrow, M. (1903). A Dictionary of the Targumim, the Talmud Babli and Yerushalmi, and the Midrashic Literature, New York: G.P. Putnam’s Sons. vol. II.
47. Klein, E. (1987). A Comprehensive Etymological Dictionary of the Hebrew Language, Carta, Jerusalem: The University of Haifa.
48. Koehler, L. and Baumgartner, W. (1958). Lexicon in Veteris Testamenti Libros. Leiden: Brill (Part I: A Dictionary of the Hebrew Old Testament in English and German, ed. L. Koehler; Part II: A Dictionary of the Aramaic Parts of the Old Testament in English and German, ed. W. Baumgartner).
49. Moscati, S. (1980). An Introduction to the Comparative Grammar of the Semitic Languages: Phonology and Morphology, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
50. Rubin, A.D. (2010). The Subgrouping of the Semitic Languages. In: Language and Linguistics Compass, vol 2(1), pp. 18–19.