سیر معنایی واژه شهادت در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دبیر پژوهشکده جنگ های نامنظم و توسعه پدافند داخلی- پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس

چکیده

شهادت و شهادت‌طلبی از موضوعات و مسائل قرآنی و حدیثی و از اصول مهم و ضروریات دین اسلام است که باید به‌درستی شناخته شود. بهترین منبع برای شناسایی منشأ ماهیت و ویژگی‌های شهادت، بررسی و کشف ابعاد و زوایای آن در قرآن و روایات است. درک رازها و راه و رسم شهادت برای نمایش طریقۀ شهادت‌طلبی ضروری و لازم است. بررسی حوزه معنایی واژه شهادت و سیر معنایی آن در متون جاهلی و قرآن، نشان‌دهنده آن است که واژه شهادت از نظر لغوی همان معنای اولیه است و شهادت اصطلاحی بعد از نزول قرآن از توسیع و ترفیع معنایی برخوردار شده است. بررسی مشتقات ریشه «شهادت» با مفهوم کشته‌شده در راه خدا نشان می‌دهد این واژه با حفظ معنای اساسی ‌«حضور»، «ادراک حضور»، «مشاهده»، «شاهد» و «گواهی» و با عناصر معنایی با بار‌ ارزشی‌ مثبت‌ در سیر تکامل معنایی خود وارد نظام معنایی قرآن شده است؛ به عبارت دیگر می‌توان گفت هرچند مفهوم مشتقات «شهد» نزد عرب آن روز‌ کاملاً شناخته‌شده بود، معنای کشته‌شده در راه خدا را پیدا‌ کرد‌ که براساس متعلق آن می‌توانست سعادت انسان را تأمین کند. این پژوهش درصدد است تا ضمن پاسخ به سؤال سیر معنایی شهادت در قرآن کریم، در ادامه عناصر سازندۀ معنایی شهید و شهادت را بررسی کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Semantic Course of the Word "Martyrdom" in the Qur'an

نویسنده [English]

  • almas eslami
چکیده [English]

Martyrdom and seeking martyrdom are among the issues and problems of the Qur'an and Hadith and one of the important principles and necessities of the religion of Islam that must be properly identified. The best source for identifying the origin of the nature and characteristics of martyrdom is to study and discover its aspects and angles in the Qur'an and narratives. Understanding the secrets and ways of martyrdom is necessary to show the path of martyrdom. Examining the semantic field of the word martyrdom and its semantic course in the texts of Jahiliyah (age of ignorance before the emergence of Islam) and the Qur'an, shows that the word martyrdom is literally the same as the original meaning and the term martyrdom after the revelation of the Qur'an has been expanded and promoted. Examining the root derivatives of "martyrdom" with the concept of being killed in the way of God shows that this word retains its basic meaning (in Persian) "presence", "perception of presence", "observation", "witness" and "testimony" and has entered the semantic system of the Qur'an with semantic elements with positive value in the course of its semantic evolution. In other words, it can be said that although the concept of "Shahada (in Arabic شَهَدَ)" derivatives was well known to the Arabs of that age, it was used as the meaning of being killed in the way of God, according to which it could ensure human happiness. This study seeks to answer the question of the semantic course of the word "martyrdom" in the Holy Qur'an, and then to examine the constructive semantic elements of "martyr and martyrdom".

کلیدواژه‌ها [English]

  • Course
  • semantics
  • Qatil fi Sabile Allah
  • jihad
  • martyr and martyrdom
  1. * قرآن‌کریم (مترجم: ناصر مکارم شیرازی). قم: اسوه.

    * نهج البلاغه. (١٣٧٩). (مترجم: محمد دشتی). قم: انتشارات حضور.

    1. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. (1379ق). فتح الباری شرح صحیح البخاری (محقق: محمد فؤاد عبدالباقی). بیروت: دارالمعرفة،
    2. ابن درید الأزدی، بو بکر محمد بن الحسن. (1987م). جمهرة اللغة (محقق: رمزی منیر بعلبکی). بیروت: دارالعلم للملایین.
    3. ابن فارس، ابوالحسین احمد بن فارس بن زکریا. (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
    4. ابن‌اسحاق، محمد. (بی‌تا). سیرة ابن اسحاق (محقق: محمد حمید الله). معهد الدراسات والأبحاث للتعریف.
    5. ابن ماجه. (1395ق). سنن ابن ماجه (به کوشش: محمد فؤاد). بیروت: دار احیاء التراث العربى.
    6. سجستانی، أبوداود. (2009م). سنن ابوداود سلیمان بن اشعث (محقق: شعیب أرنؤوط و محمد کامل قره بللی). بی‌جا: دار الرسالة.
    7. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق /1993م). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
    8. آذرشب، محمدعلی. (1375). الادب العربی و تاریخه حتی نهایه العصر الاموی. قم: انتشارات سمت.
    9. الاعشی. (1414ق). دیوان الاعشی. بیروت: دارصادر.
    10. آلوسی، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثـانی (محقق: علی عبدالباری عطیه). بیروت: دارالکتب العلمیه.
    11. بابایی، علی‌اکبر؛ روحانی‌راد، مجتبی؛ رجبی، محمود و عزیزی‌کیا، غلامعلی. (1388). روش‌شناسی تفسیر قرآن: مبانی و روش‌های تفسیر قرآن. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    12. ثعالبی، عبدالملک ‌بن محمد. (۱۴۱۸ق-۱۹۹۸م). فقه اللغه (ج۲، چاپ اول). ‏قاهره: مکتبة الخانجی.‏
    13. ترجانی‌زاده، احمد. (1388). شرح معلقات سبع، مقدمه و تعلیقات جلیل تجلیل. تهران: سروش.
    14. جمعه، خالد عبدالکریم. (۱۹۸۰م). شواهد الشعر فی کتاب سیبویه. کویت: مکتبه دارالعروبه.
    15. جوادی آملی، عبدالله. (1390). تسنیم (ج24، چاپ اول). قم: انتشارات اسراء.
    16. حرّعاملی، محمد بن حسن بن علی. (١٤٠٩ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مـسائل‌ الشـریعه‌. قم: مؤسسه‌ آل‌البیت (علیهم السلام).
    17. دلبری، سیدعلی. (1391). آسیب‌شناسی فهم حدیث (چاپ اول). مشهد: دفتر پژوهش معاونت پژوهشی دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
    18. دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغتنامه دهخدا (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    19. دولت‌آبادی، ام‌لیلا. (1392). معناشناسی واژه‌ی شهید در قرآن و روایات. پایان‌نامه کارشناس‌ارشد. تهران: دانشگاه تهران.
    20. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات فی غریب القرآن (محقق: صفوان عدنان داودی، چاپ اول). بیروت: الدارالشامیه.
    21. رامپوری، محمد بن جلال الدین بن شرف الدین. (۱۳۶۳). فرهنگ غیاث اللغات (به کوشش: منصور ثروت، چاپ اول). تهران: امیرکبیر.
    22. راوندی، محمد بن عبدالرحیم. (١٤٢٩ق). نفحات الرحمن فی تفسیر القرآن (محقق: قسم الدراسات الاسلامیة). قم: انتشارات البعثة.
    23. رشید رضا. (1990م). تفسیر القرآن الحکیم. (تفسیرالمنار). القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
    24. زوزنی، حسین بن احمد. (1423ق). شرح المعلقات السبع (چاپ اول). بیجا: دار احیاء التراث العربی.
    25. سعیدی روشن، محمدباقر. (1383). ازمتن تا معنا. فصلنامه علوم انسانی. (39)، صص 7-
    26. سمعانی، عبدالکریم. (1418ق). تفسیر (به کوشش: یاسر بن ابراهیم و دیگران). ریاض.
    27. سید قطب، بن قطب بن ابراهیم شاذلی. (۱۴۱۲ق). فی ظلال القرآن (هفدهم). بیروت و قاهره: دارالشروق.
    28. شافعی، ابوعبدالله محمد بن ادریس. (1403ق). الام (چاپ دوم). بیروت: دارالفکر.
    29. صدر، سید محمد باقر. (1406ق -1986م). دروس فی علم الأصول (الجزء2، الطبعة الثانیة). بیروت: دار الکتاب اللبنانی- مکتبة المدرسة.
    30. صفوی، کوروش. (1379). درآمدی بر معناشناسی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    31. ضیق، شوقی. (1960م). تاریخ الاب العربی. قاهره: دارالمعارف.
    32. طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1374‌). المـیزان فـی‌ تفسیر‌ القرآن (مترجم: سیدمحمدباقر ‌موسوی همدانی). قم: انتشارات اسلامی جامعه‌ مدرسین‌ ح-وزه ع-لمیه قم.
    33. طبرسی، فضل بن حسن. (1378‌). تفسیر مجمع البـیان (مترجم: علی ک-رمی، چاپ‌ اول). تهران: مؤسسه انتشارات فراهانی.
    34. طبری‌، اب-و ج-عفر محمد بن جریر. (1412ق). جامع‌ البیان‌ فی تفسیر‌ القرآن‌. (چاپ اول‌). بیروت: دار المعرفه.
    35. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن. (1409ق). التبیان فی تفسیر القرآن (به کوشش: احمد حبیب قصیر العاملی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    36. عروسی حویزی، ابن جمعه. (1379). تفسیر نورالثقلین. تهران: انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه.
    37. عزتی، ابوالفضل. (1371). مقایسه بین مفهوم شهادت در مسیحیت و اسلام، مجله حوزه، (52)، صص 163-
    38. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: انتشارات هجرت.
    39. قرطبی، محمد بن احمد. (۱۳۶۴). الجامع لأحکام القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    40. مصطفوی‌نیا، سیدمحمدرضا؛ امیری‌نژاد، مرتضی. (1389). آینه‌ی خیال شرح فارسی و عربی قصائد سبع طوال. قم: بوستان کتاب.
    41. معلوف، لویس. (1420ق). المنجد فی اللغة. تهران: ن-شر س-پاس.
    42. نصیری، علی. (1382). آشنایی با علوم حدیث. قم: انشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه.
    43. ولوی، علی محمد. (1378). شاهدان شهادت (چاپ اول). تهران: نشر شاهد.