تفکر «دانش» سیاسی حوزوی و آینده آن «مطالعه موردی: تفکر سیاسیِ اسلام فقاهتی‌»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

با اینکه در ظاهر حوزه‌‌های علمیه، درسی با عنوان علوم سیاسی مصطلح را دنبال نمی‌‌کنند، ولی این حوزه علمیه بوده است که از درون خودش تا به حال در ایران دو نظریه اجتماعی - سیاسی را ارائه و آن را در جامعه جاری و عملی کرده است. مدعای ما این است که بودن یا نبودن، شدت یا ضعف و در حاشیه یا در متن بودنِ تفکر سیاسی در حوزه‌‌های علمیه مبتنی بر نوع نگرش به اسلام است؛ ازاین‌رو نویسنده تلاش کرده است سؤال اصلی مقاله یعنی «تفکر یا دانش سیاسی در حوزه علمیه چه جایگاهی را به خود اختصاص داده و خواهد داد» را با روشِ نقشه راه که یکی از روش‌‌های آینده‌پژوهی است با این فرضیه دنبال کند که «اگر اسلام از منظر گفتمان اسلام سیاسی - فقاهتی خوانش شود، نه از منظر اسلامِ مدنی و نه از منظر اسلامِ سلفی، آن‌گاه شاهد بروز و تجلی تفکر سیاسی آن هم تا سقف نظریه‌‌پردازی همچنین تأسیس دانشگاه و دانشکده سیاسی در میان حوزویان خواهیم بود». این نوشتار بیان می‌کند: تمایز تفکرات حوزوی در باب سیاست در بخش روندها، پیشران‌‌ها و همچنین پویش منابع، آینده مطلوب و متصور از تفکر سیاسی مبتنی بر اسلام سیاسی - فقاهتی برخلاف دو دیدگاه دیگر، موجب رشد تفکر و دانش سیاسی خواهد شد؛ بنابراین به واسطه این بررسی، هم حوزویانِ طرفدار اسلام سیاسی - فقاهتی به نقاط ضعف و قوت خود بیشتر پی خواهند برد و هم فضایی برای اهمیت‌دادن و رشد تفکر سیاسی در حوزه‌‌های جمهوری اسلامی ایران بر پایه بومی‌سازی اتفاق خواهد افتاد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic Seminary Political Knowledge and Its Future: A case study of political thought of jurisprudential Islam

نویسنده [English]

  • Reza Isania
Assistant professor at Islamic Sciences and Culture Academy
چکیده [English]

Although apparently Islamic seminaries do not follow a course under the title of so-called "political sciences", it has been the Islamic seminary that has presented two socio-political theories in Iran so far and has made it practical in the society. We claim that the existence or non-existence, strength or weakness and being in or out of the context of political thought in Islamic Seminaries is based on the type of attitude to Islam. Therefore, the author has tried to answer the main question of the study which is "What is and will be the place of political thought or knowledge in Islamic seminary?", through a roadmap method that is one of the methods used in futurology (future studies), with this hypothesis that "if Islam is examined from the viewpoint of political-jurisprudential Islam discourse, then, Neither from the perspective of civilizational Islam nor from the perspective of Salafi Islam, we will see the emergence of political thought up to theorizing as well as the establishment of a university and a political college among the clergymen". This paper states: The distinction between seminary thought on politics in terms of trends, factors as well as resource search, the ideal future of political thought based on jurisprudential-political Islam, unlike the other two perspectives, would make political thought and knowledge develop. Thus, through this study, first, the Islamic seminaries, which support political-jurisprudential Islam, will discover their strengths and weaknesses, and there will be an atmosphere for the importance and development of political thought in the Islamic seminaries of the Islamic Republic of Iran based on localization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudential Islam
  • political thought
  • Futurology
  • roadmap
  • seminaries (clergymen)
  1. امام خمینی، روح‌‌الله (1378)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
  2. امامی، جواد (1381)، خاطرات آیت‌الله مسعودی قمی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  3. بروجردی، مهرزاد (1377)، روشنفکران ایرانی و غرب، ترجمه: جمشید شیرازی، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
  4. جعفریان، رسول (1382)، «مرجعیت سیاسی شیعه»، مجله زمانه، ش7 و 8.
  5. ــــــــــــــــــ (1386)، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبیسیاسی ایران: از روی کارآمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، تهران: نشر مورخ.
  6. جلالی، غلامرضا (1379)، «مطبوعات حوزه و دانش آموختگان حوزوی از مشروطه تا انقلاب اسلامی»، مجله حوزه، ش100.
  7. جوادی آملی، عبدالله (1386)، شمس‌‌الوحی تبریزی: سیره عملی علامه طباطبایی، قم: نشر اِسراء.
  8. حسینیان، روح‌‌الله (1380)، بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی
  9. خاتمی، احمد (1372)، ابعاد جنگ در فرهنگ اسلام، تهران: امیرکبیر.
  10. خدوری، مجید (1335)، جنگ و صلح در حقوق اسلام، ترجمه: سیدغلامرضا سعیدی، [بی‌جا]: شرکت نسبی اقبال و شرکا.
  11. خسروشاهی، سیدهادی (1389)، اسناد نهضت اسلامی ایران (انتقام)، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  12. ــــــــــــــــــ (1390)، «مجله مکتب اسلام به روایت خسروشاهی»، پایگاه تاریخ ایرانی، دوشنبه 12 اردیبهشت: http://tarikhirani.ir/fa/news/4/bodyView/714/
  13. ــــــــــــــــــ (1390)، اسناد نهضت اسلامی ایران (بعثت)، تهران: انتشارات مرکزاسناد انقلاب اسلامی.
  14. ــــــــــــــــــ (1393)، «پیشروان مبارزه مکتوب با پهلوی»، سایت جهان نیوز، شنبه ۱۹ مهر ۱۳۹۳: http://jahannews.com/vdci5waput1avz2.cbct.html
  15. ــــــــــــــــــ (1390)، «نگاهی به انتشار مطبوعات دینی در قم از سال 1313 تا انتشار مجله مکتب اسلام در گفتگویی با استاد خسروشاهی»، بخش پایانی، پایگاه اطلاع‌رسانی استاد هادی خسروشاهی: www.khosroshahi.org/main/index.php?Page=definition&UID=278098
  16. درخشه، جلال (1380)، «بحثى درباره مرجعیت و روحانیت»، فصلنامه علوم سیاسى، ش16.
  17. «دو مدرسه‌ای که وزیران روحانی را تربیت کرد» (۱۳۹۲)، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، 16 شهریور: http://www.asriran.com/fa/news/294560
  18. دوانی، علی (1366)، «زمینه‌‌های انقلاب اسلامی به روایت خاطره»، مجله یاد، ش۶، س۲.
  19. دهنوی، محمد (1363)، مجموعه‌‌ای از مکتوبات سخنرانی‌‌ها، پیام‌‌ها، فتاوای آیت‌الله کاشانی، چ5، تهران: شرکت سهامی خاص.
  20. رهنما، علی (1384)، نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی، تهران: گام نو.
  21. ستوده، امیررضا (1374)، پا به پای آفتاب (گفته‌ها و ناگفته‌‌ها از امام خمینی;)، تهران: نشر پنجره.
  22. سلطانی طباطبایی، سیدمحمدباقر (1370)، «مصاحبه با آیت‌الله سیدمحمدباقر سلطانی طباطبایی»، مجله حوزه، ش43ـ44.
  23. سلیمانی، مرضیه (1384)، «اقتصادی جدی/ بحثی درباره نخستین پژوهش‌‌های نوین و نظرات انتقادی- اصلاح در موضوع مرجعیت و روحانیت»، ضمیمه خردنامه همشهری، ۲۳ آذر.
  24. شعبان‌زاده، بهمن (1384)، تاریخ شفاهی مدرسه حقانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  25. شکوری، ابوالفضل (1377)، فقه سیاسی اسلام، چ۲، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  26. شلتوت، محمود (1354)، جنگ و صلح در اسلام، ترجمه: شریف رحمانی، تهران: بعثت.
  27. طباطبایی، سیدهادی (1393)، سیاستِ سکوتِ شیخ عبدالکریم حائری، سایت مباحثات http://mobahesat.com/1393/06/4567.html
  28. عیسی‌نیا، رضا (1395)، استقلال حوزه علمیه و دولت جمهوری اسلامی ایران، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  29. فراتی، عبدالوهاب (1390)، دانش سیاسی در حوزه علمیه قم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  30. فرامرزی، فاطمه (1391)، دین در ایران عصر پهلوی دوم، تهران: نشر علم.
  31. کوهستانی‌نژاد، مسعود (1381)، چالش مذهب و مدرنیسم (سیر اندیشه سیاسی - مذهبی در ایران نیمه اول قرن بیستم) تهران: نشر نی.
  32. لک‌زایی، نجف (1385)، چالش سیاست دینی و نظم سلطانی: با تأکید بر اندیشه و عمل سیاسی علمای شیعه در عصر صفویه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  33. محقق داماد، مصطفی (1392)، «تربیت نخبگان بزرگ در حوزه علمیه قم»، سایت باشگاه خبرنگاران، 16 دی: http://www.yjc.ir/fa/news/4696085/
  34. محقق داماد، مصطفی (1393) چرا حوزه قم تشکیل شد، سایت آفتاب نیوز، 29 اردیبهشت: http://aftabnews.ir/fa/news/244693//
  35. مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات (1378)، قیام ۱۵خرداد به روایت اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
  36. مطبوعات بهارستان (1390)، س۱، ش۱، پاییز.
  37. مطهری، مرتضی (1385)، مجموعه آثار، تهران: انتشارات صدرا.
  38. منظورالاجداد، سیدمحمدحسین (1379)، مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست، تهران: انتشارات شیرازه.
  39. موسوی‌نژاد، سیدمحمد (1387)، «برگ‌هایی از یک تجربه مدیریتی در گفتگو با حجت‌الاسلام و المسلمین استاد سیدمحمد موسوی‌نژاد»، مجلهحوزه، ش146.
  40. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی; (1375)، دلیل آفتاب: خاطرات یادگار امام حجت‌الاسلام و المسلمین سیداحمد خمینی، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;.
  41. میراحمدی، منصور (1392)، ملاحظاتی بر چالش‌‌های فقه سیاسی، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  42. هاشمیان‌‌فر، سیدحسن (1390)، گونه‌شناسی رفتار سیاسی مراجع تقلید، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
  43. یزدی، محمد (1380)، خاطرات آیت‌الله محمد یزدی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.