تحلیل و بررسی ساختارهای فقهی بر پایه روابط انسانی

نویسنده

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

ساختارهای فقهی را با معیارهای گوناگونی می‌توان ترسیم کرد. یکی از معیارهای ساختارسازی فقه، روابط انسانی (رابطه با خدا، خود، انسان‌های دیگر و طبیعت) است. گرچه فقیهان متقدم از این معیار بهره نبردند، اما استفاده از آن در میان متأخران فقها و اندیش‌وران فقه بسیار است.
این مقاله با جست‌وجو در میان کتاب‌های فقهی، ابتدا ساختارهای مبتنی بر روش مذکور را استخراج نموده و سپس از میان آنها ساختارهایی که طراحان آنها تصریح به پیروی از معیار روابط انسانی کرده‌ یا این معیار در ساختارشان جایگاه ویژه‌ای دارد را گزینش کرده است.
در این مقاله، شش ساختار ناظر به روابط انسانی معرفی و بررسی می‌شوند که عبارتند از: ساختار آیت‌الله مشکینی در الفقه المأثور، ساختار آیت‌الله اعرافی در فقه تربیتی، ساختار آیت‌الله اشتهاردی و آیت‌الله یزدی در مقدمه کشف الرموز، ساختار دکتر گرجی در کتاب تاریخ فقه و فقها، ساختار آل‌نجف در کتاب الحلال و الحرام فی الشریعة الاسلامیة و ساختار برجی در مقاله «دسته‌بندی‌های ابواب فقه».
دستاورد مقاله نشان می‌دهد، اکثر دانشوران متأخر برای ساختاربندی فقه به‌گونه‌ای از معیار روابط انسانی بهره برده‌اند و این معیار در میان متأخران و معاصران فقه‌پژوه، رایج و کاربرد بسیاری دارد. بهره‌گیری از این معیار در ساختار، نشانگر توجه به انسان، نیارها و روابط او است. چنین رویکردی در ساختاربندی فقه، متمایز از رویکرد فقیهان متقدم و دارای اهمیت است و سوگیری متفاوت دانشوران کنونی فقه را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis and Examination of Jurisprudential Structures based on the Human Relations

نویسنده [English]

  • mohamad razi asefagah
پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
چکیده [English]

Jurisprudential structures can be represented with different criteria. One of the criteria in making jurisprudential structure is the human relationship (Relationship with God, himself, other individuals and the nature). Although early jurists did not benefit from this criterion, it has widely been used among the late jurists and jurisprudence scholars.
This study, at first, extracts the structures based on the aforementioned method by searching in jurisprudential books and then, among them, it chooses the structures whose designers have stipulated that they comply with the standard of human relations or have a special place in their structure.
In this paper, six structures related to human relations and are introduced and examined as follows: the structure of Ayatollah Meshkini in the book "al-Fiqh al-M'asour", the structure of Ayatollah A'arafi in educational jurisprudence, the Structure of Ayatollah Eshtehardi and Ayatollah Yazdi in introduction of the book "Kashf al-Romouz", the structure of Dr. Gorji in the book "the History of Jurisprudence and Jurists", the structure of Alenajaf in the book "al-Helal va al-Haram fi al-Shariat al-Islamiat" and the structure of Borji in the paper "classification of jurisprudence entries".
The findings of the study indicates that the majority of late scholars have used the criterion of human relations in forming the jurisprudential structure and this criterion is very common and practical among the early and late jurists. Using this criterion in the structure reflects considering the human, his needs, and his relationships. Such approach in forming the structure of jurisprudence is different from the early jurists and is very important, and shows the distinct bias of the current jurisprudence scholars.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The structure of jurisprudence
  • creating jurisprudence entries
  • Philosophy of jurisprudence
  • human relations
  1.  

    1. آبی (فاضل)، حسن (1417ق)، کشف‌الرموز (مقدمه اشتهاردی و یزدی)، قم: انتشارات اسلامی.
    2. آصف آگاه، سیدمحمد رضی (1392)، «تأملی بر ساختارهای فقه امامیه»، کاوشی نو در فقه، ش77.
    3. آل‌نجف، عبدالکریم (1429ق)، الحلال و الحرام فی الشریعة الإسلامیة، قم: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة.
    4. اراکی، محسن (1387)، «سلسله نشست‌های تخصصی مطالعه نوآوری و دانش‌های دینی»، جنبش نرم‌افزاری مرکز همکاری‌های علمی پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ش149.
    5. اعرافی، علیرضا (1387)، فقه تربیتی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    6. بحرالعلوم، سیدمحمدمهدی (1427 ق)، مصابیح الاحکام، قم: نشر میثم تمار.
    7. برجی، یعقوبعلی (1374)، «نگاهی به دسته‌بندی باب‌های فقه»، قم: مجله فقه اهل‌بیت(ع) (فارسی)، ش3.
    8. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم (1373)، رساله نوین، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
    9. حر عاملی، محمد بن حسن (1414ق)، وسائل الشیعه، قم: آل‌البیت(ع).
    10. زحیلی، وهبه (1409ق)، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دارالفکر.
    11. زنجانی، عمید (1421ق)، فقه سیاسی، چ4، تهران: امیرکبیر.
    12. شلتوت، محمود (بی‌تا)، الاسلام عقیده و شریعه، بیروت: دارالشروق.
    13. صدر، سیدمحمدباقر (1423ق)، الفتاوی الواضحة، چ1، قم: مرکز الابحاث و الدراسات التخصصیة للشهید الصدر.
    14. طباطبایی، سیدعلی (1412ق)، ریاض المسائل (مقدمه آیت‌الله محمدمهدی آصفی)، قم: موسسة النشر الاسلامی.
    15. عاملی مکی، محمد (شهید اول) (بی‌تا)، الدروس الشرعیة، قم: موسسة النشر الاسلامی.
    16. فضلی، عبدالهادی (1416ق)، مبادی علم الفقه، بی‌‌جا: مؤسسه اُم‌القری للتحقیق و النشر.
    17. فیض کاشانی، ملامحسن (1401ق)، مفاتیح الشرائع، قم: مجمع الذخائر الاسلامیة.
    18. گرجی، ابوالقاسم (1421ق)، تاریخ فقه و فقها، چ3، تهران: نشر سمت.
    19. مؤمن، محمد (1425ق)، الولایة ‌الالهیة‌ الاسلامیة أو الحکومة الاسلامیة، قم: موسسه النشر الاسلامی.
    20. مشکینی، علی (1418ق)، الفقه المأثور، قم: نشر الهادی.
    21. ــــــــــــــــــ (بی‌تا)، مصطلحات الفقه، بی‌جا.
    22. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از همکاران (1427ق)، دائرة المعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسه امام علی(ع).
    23. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود (1393)، «درس خارج فقه»، جلسه458، یک‌شنبه 25/1/1393، تاریخ مراجعه: 25 بهمن 1397، به نشانی: http://www.hashemishahroudi.org
    24. یزدی، محمد (1415ق)، فقه القرآن، قم: نشر اسماعیلیان.